Đà Lạt là nơi có nhà máy thủy điện đầu tiên tại Đông Dương

Bằng sự nghiêm túc và hết sức chặt chẽ, người Pháp đã luôn mong muốn tạo dựng Đà Lạt thành một thủ phủ với đầy đủ các tiện nghi cho đời sống. Bởi thế không phải là Sài gòn, không phải là Hà Nội. Mà là Đà Lạt được khảo sát, xây dựng nhà máy thủy điện đầu tiên tại Việt Nam và toàn Đông Dương.

Nhà máy thủy điện Ankroet nằm sâu trong thung lũng Dan Kia - Suối Vàng. Giữa rừng thông bạt ngàn heo hút cách Đà Lạt khoảng 17 km. Đây là công trình tâm huyết của toàn quyền Đông Dương (1940-1945), Jean Decoux lúc bấy giờ. Đập Ankroet là đập thủy điện tự tràn duy nhất tại Việt Nam được xây bằng đá chẻ dài 97m và cao 10m.

Hầu hết các hạng mục công trình đều được xây dựng bằng đá chẻ và liên kết bằng mạch vữa. Lúc bấy giờ, việc thi công nhà máy thủy điện này hầu như dùng sức người là chủ yếu. Hàng ngàn lao động là những dân phu từ miền Bắc, miền Trung nước ta được người Pháp tuyển mộ đưa vào xây dựng công trình.

Công phu nhất là công trình đường hầm xuyên núi được đào thủ công với muôn ngàn hiểm nguy rình rập. Những vật tư, thiết bị nào có thể tháo rời được đều được tháo rời. Sau đó “tận dụng” sức dân phu luồn rừng, lội suối kéo, cõng vào. Công việc nặng nhọc, ăn uống kham khổ, dịch bệnh, giá rét,… đã làm không ít dân phu bỏ mạng trên công trường này.  Xác họ được vùi dưới lòng đất quanh nhà máy.

Nhà máy thủy điện Ankroet được giao cho kỹ sư Pierre Dargelos điều hành giám sát về kỹ thuật. Ông tốt nghiệp Đại học Bách khoa Pháp năm 1909. Việc xây dựng được khởi công vào tháng 10/1942 đến năm 1945 khánh thành. Và chính thức phát điện hòa mạng lưới vào năm 1946.

Nhà máy hoạt động từ cơ sở ngăn dòng sông Đạ Đờng tạo thành Hồ đập để dẫn nước qua ống thép 1,6m đến tuabin phát điện. Hồ đập tạo ra có tên gọi ngày nay là Hồ Suối vàng. Hồ Suối Vàng thực sự gồm hai hồ là Dankia ở dưới và Ankroet ở trên. Với 2 đập ngăn cùng tên là Ankroet chắn qua dòng sông Đạ Đờng phát nguyên từ núi Langbiang.

Ban đầu nhà máy có công suất thiết kế chỉ 600 kW. Hòa điện với nhà máy điện Diesel đăt tại Đà Lạt để cấp điện cho thành phố. Sau 02 lần đại tu, lần thứ nhất vào 1960s và lần thứ hai 2000s. Đến nay công suất nhà máy được nâng lên 4.400KW vẫn bền bỉ hoạt động qua gần 80 năm tuổi.

Nhìn từ xa, cả công trình không mang dáng dấp của một nhà máy. Mà trông như một biệt thự xinh đẹp thấp thoáng giữa rừng cây xanh. Lối vào nơi nhà máy qua cây cầu nhỏ bắc ngang khe suối Vàng. Róc rách tiếng nước chảy, vi vu âm hưởng của rừng thông.

Cho đến nay, thủy điện Ankroet là nhà máy thủy điện duy nhất trong nước có đập tràn xây bằng đá chẻ. Ngoài ra, điều thú vị là nhà máy hiện tại vẫn rất kiên cố. Dù hiện tại đã được áp dụng công nghệ hiện đại, cán bộ, nhân viên quản lý, vận hành cũng được trẻ hóa. Nhưng những gì thuộc “dấu xưa" vẫn được lưu giữ.

Với tuổi đời hơn 80 năm, nhà máy vẫn ngày đêm hoạt động hết công suất. Không chỉ cung cấp điện cho toàn thành phố mà còn là địa điểm du lịch, phục vụ cho du khách tham quan, tìm hiểu về nhà máy thủy điện xưa nhất Việt Nam.

Ảnh: Quỳnh Trần, sưu tầm